TVP Historia - Program TV na czwartek 15 czerwca 2023

1215 - Magna Charta Libertatum;
1752 - Benjamin Franklin skonstruował piorunochron;
1914 - urodził się Saul Steinberg, rysownik amerykański;
1958 - egzekucja premiera Węgier z 1956 roku - Imre Nagya;

Przyjazd Łukasza z Kanady burzy spokój Andrzeja i Basi, ich małżeństwo przechodzi poważny kryzys. Inżyniera Talara nie cieszą sukcesy zawodowe,
związane z uruchomieniem produkcji nowego samochodu marki Syrena. Przybiera również na sile jego konflikt z ojcem i Leszkiem. Nie znajdując
oparcia w rodzinie, Andrzej pozostaje ze swymi kłopotami sam. Nadal jednak wierzy, że odzyska Basię.
Inni lokatorzy domu przy ulicy Złotej też mają swoje problemy. Dozorca Popiołek nie może pogodzić się z decyzją syna, który postanowił wstąpić
do Milicji Obywatelskiej. Ideowy komunista Jasiński boleje nad śmiercią Stalina. Doktor Lang popada w konflikt z partią, ma kłopoty w pracy. Za to
życie prywatne zaczyna układać mu się pomyślniej. Jego przyjaźń z Lidką stopniowo przeradza się w miłość.
W małżeństwie Talarów dochodzi do ostatecznego zerwania; Basia obwinia Andrzeja, że przyczynił się do aresztowania Łukasza.

14 czerwca 1940 roku z Tarnowa wyruszył transport 728 polskich więźniów. Pod eskortą niemieckich żołnierzy
przewieziono ich pociągiem do Auschwitz. Po dwóch tygodniach kwarantanny trafili do tworzonego w tamtym czasie
obozu koncentracyjnego. Byli jego pierwszymi więźniami, brali udział w jego rozbudowie oraz przygotowaniach
na przyjęcie kolejnych transportów. Wojnę przeżyło 325 więźniów z tego pierwszego transportu. Film opowiada
o losach kilku z nich.

Film dokumentalny o więźniach pierwszego transportu do KL Auschwitz, który wyruszył 14 czerwca 1940 roku z Tarnowa.
Spędzili w obozie prawie 5 lat. Udało im się, jako nielicznym, przeżyć.

Czerwona Orkiestra to komunistyczna organizacja szpiegowska, która aktywnie zaczęła działać na terenach
okupowanych przez Niemców, krótko po ataku Hitlera na Rosję. Twórcą Czerwonej Orkiestry był polski Żyd
z Nowego Targu, Leopold Trepper. Siatka, którą Trepper budował od 1938 roku, była najlepiej działającą
organizacją szpiegowską drugiej wojny światowej i ogromnym problemem niemieckiej Abwehry.

W 1922 roku, pierwszym dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego im. dr. Tytusa Chałbińskiego zostaje Juliusz Zborowski i będzie
piastował to stanowisko przez kolejne 43 lata. Biografia Juliusza Zborowskiego, znakomitego lingwisty, etnografa, miłośnika
i badacza Podtatrza i jego kultury, autora pierwszych nagrań fonograficznych muzyki góralskiej, Słownika gwary Zakopanego
i okolic nierozerwalnie związana jest z Muzeum Tatrzańskim i na odwrót. Muzeum, założone w 1888 roku z inicjatywy,
pochodzących głównie z Warszawy, należących do grona uczniów i wielbicieli doktora Tytusa Chałubińskiego, przedstawicieli
różnych zawodów, znających Zakopane i jego mieszkańców z letnich pobytów pod Tatrami, swój największy rozwój zawdzięcza
Juliuszowi Zborowskiemu. To za jego czasów Muzeum pozyskało najwięcej eksponatów, w większości były to przekazane lub
kupione kolekcje od właścicieli prywatnych, stało się także placówką naukowo - badawczą.
Gazdą Tatr nazywa Zborowskiego w swoim poemacie Stanisław Nędza - Kubiniec. Utwór pisany w trakcie okupacji ma
podkreślić m.in. zasługi Juliusza Zborowskiego w ratowaniu muzealnych zbiorów, a także zabezpieczaniu powierzonych mu
kolekcji przez inne instytucje i osoby prywatne.

Nocą w zaklętym dworze maziarz prowadzi tajne zebranie patriotyczne.
Wśród przyszłych uczestników rewolucji są szlachcic, mieszczanin,
kilku chłopów. Tymczasem do dworu zakrada się Czorgut. Nie odkrywa
jednak spiskowców, sam natomiast zostaje zauważony przez Bulija
i omal nie ginie z jego ręki. Życie ratuje mu piękna dziewczyna podobna
do Eugenii Żwirskiej. Rano Bulij wywozi ją z zamku. Widzi to Juliusz,
a także Horawa. Horawa chce złożyć w cyrkule skargę na Bulija
o okradanie zamku. Juliusz układa się z sędzią Gągolewskim, że ten
zatrzyma Horawę w areszcie. Tymczasem komisarz Kraxelhuber żąda
od Juliusza pomocy w wyłapywaniu emisariuszy - za jednego z nich
uważa Czorguta.

Serial przygodowy, historyczny, 55 min, Polska 1976
Reżyseria: Antoni Krauze
Scenariusz: Andrzej Wydrzyński
Zdjęcia: Stefan Pindelski, Maciej Kijowski
Aktorzy: Krzysztof Jasiński, Olgierd Łukaszewicz, Danuta Kowalska,
Roman Wilhelmi, Jerzy Binczycki, Wiesław Wójcik, Jan Nowicki,
Bogusław Sochnacki, Janusz Paluszkiewicz, Wiesław Gołas i inni

Polskie wynalazki - Polsten. 20 mm armata przeciwlotnicza Polsten była opracowaną przez polskich inżynierów uproszczoną, wojenną wersją armaty Oerlikon, która przy kilkukrotnie niższym koszcie produkcji i zużyciu materiałów zachowywała wszystkie walory oryginału. Wyprodukowany w liczbie ponad 50 tys. egzemplarzy Polsten szybko stał się jedną z podstawowych armat przeciwlotniczych krótkiego zasięgu, zapewniających alianckim żołnierzom osłonę podczas największych operacji II wojny światowej.

Czteroodcinkowa seria dokumentalna o sytuacji na Półwyspie Bałkańskim. Upadek Jugosławii w XX wieku był wynikiem wielu wojen i konfliktów, które
nękały Europę Południowo - Wschodnią od ponad stu lat. Przerażające okrucieństwa z przeszłości wciąż tkwią w wielu sercach i umysłach mieszkańców
znacznych części regionu, powodując trwającą brutalną konfrontację, która jest jedną z przyczyn dalszego rozmieszczania żołnierzy ONZ w niebieskich hełmach. Często nie sposób zapomnieć o krwawej przeszłości. Ten serial dokumentalny dociera do sedna przyczyn konfliktów i wojen. Wypowiedzi współczesnych świadków i międzynarodowych ekspertów pomagają w dochodzeniu w sprawie kryzysu południowo - wschodniego. Jest to badanie
genezy państwa, epoki dyktatora Tity, wojen jugosłowiańskich lat 90. , a także wpływu przeszłości na współczesność.

Odcinek 3 - "Zgliszcza Jugosławii"
Lata 90.Prawie dziesięć lat wojny na Bałkanach. Miliony tracą domy, ponad 100 tysięcy ginie. Świat jest przerażony tragedią w byłej Jugosławii. Nikt
nie chce interweniować. Nawet po największym masowym mordzie w Europie od czasów II wojny światowej. Konflikt dociera do Kosowa. Albańczycy przeciwko Serbom. Odwieczne roszczenia. Znowu masakry i wypędzenia. Wtedy interweniuje NATO. Również niemieccy żołnierze dołączają do wojny,
której żar nie wygasł do dziś. Marzec 1994 roku. Porozumienie w Waszyngtonie kończy wojnę między muzułmanami a Chorwatami. Teraz walczą oni
wspólnie przeciwko Serbom. Armia bośniackich Serbów zajęła ponad 70 procent bośniackiego terytorium. Jedyną szansą na pokój w Bośni jest
wyparcie Serbów i stworzenie równowagi sił na tym obszarze. Jedna z głównych postaci konfliktu Serb Slobodan Milosevic chce stworzyć Wielką
Serbię obejmującą serbskie enklawy na terenie byłej Jugosławii. Jugosłowiański prezydent jest bodaj najpotężniejszym człowiekiem na Bałkanach
Zachodnich. Agitatorem podsycającym nacjonalizm. Wszystkie sznurki łączą się w jego rękach. Zastępcą Miloszevicia w Bośni jest Radovan Karadzić, prezydent proklamowanej tam Republiki Serbskiej. Kraje byłej Jugosławii są dziś ponownie na rozdrożu światowej polityki. Unia Europejska i Turcja,
Rosja, Stany Zjednoczone, a także Chiny walczą o wpływy gospodarcze i polityczne. Pokój na Bałkanach Zachodnich pozostaje kruchy. Jedna iskra
może wystarczyć, by beczka prochu znów wybuchła.

W tym porywającym sequelu serii "Historia szkockich klanów" klany powracają jeszcze potężniejsze i jeszcze bardziej nikczemne. Narrator, Neil Oliver,
zabiera widzów w podróż po najgorętszym okresie historii Wielkiej Brytanii. Klany, wciąż ze sobą skłócone, muszą stawić czoła brutalnej wojnie domowej, oszustwom legendarnego Rob Roya i zagrażającemu zagładą wyzwaniu rzuconemu przez nowego króla. Śmierć i zdrada kryją się za każdym rogiem.
W trzech częściach serii występują inni bohaterowie. Najpierw są to protagoniści wojny domowej z lat 1644 - 51, potem słynny szkocki Janosik Rob Roy,
a w końcu animatorzy i pogromcy ostatniego powstania jakobitów, czyli zwolenników przywrócenia na brytyjski tron dynastii Stuartów. Twórcy postawili
na inscenizacje. Akcja, częściej niż we wnętrzach historycznych budowli, rozgrywa się w plenerze, aby widzowie mogli poznać posępny urok Gór
Kaledońskich. Cykl nie idealizuje jednak przeszłości: górale są bitni, kłótliwi i nie gardzą pieniędzmi. Religijne i polityczne spory bywają przykrywką dla
ich egoistycznych pobudek. Oprócz fanatyków niepodległości, swoje argumenty przedstawiają także zwolennicy unii z Anglią. Neil Oliver nie komentuje
zza kadru, towarzyszy bohaterom, przyciszonym głosem tłumacząc powody, okoliczności i następstwa ich działań.

Producent: BBC Studios Production dla BBC

Założenie programu to konfrontacja realiów filmowych, książkowych lub świata gier z realiami historycznymi.
Program Wiktora Świetlika, dziennikarza, publicysty, felietonisty, konfrontujący filmy, książki, gry komputerowe o tematyce
historycznej z historycznymi realiami. Zgodnie z dewizą Marka Twaina, że "prawda tym różni się od fikcji, że fikcja musi
być prawdopodobna. Prawda - nie". Wiktor Świetlik oraz jego goście będą odkrywali tricki i koncepty stosowane przez
autorów popularnych dzieł, które kształtują masową świadomość historyczną. Rozmowie przysłuchują się muzycy, którzy
pointują lub rozpoczynają kolejne wątki rozmowy utworami muzycznymi. To program, który pokazuje, jak bardzo historia
przenika współczesność i próbuje odnaleźć odpowiedź na pytanie, jaka to historia.

W odcinku poświęconym filmowi "300: Początek imperium" widzowie znajdą m.in. odpowiedzi na pytania, kto dowodził
armią grecką pod Maratonem, czy hoplita umiał strzelać z łuku i kim była tajemnicza grecka królowa walcząca po stronie
Persów?

Andrzej Talar wraca z praktyki w ZSRR. W domu zastaje wezwanie od adwokata prowadzącego sprawę rozwodową. Spotkanie z Basią pozbawia Andrzeja wszelkiej nadziei na odbudowanie ich wspólnego życia. Serii nieszczęść dopełnia ciężka choroba starego Talara. Doktor Lang postanawia rozwieść się z Lidką. Doktor Kazanecki decyduje się uśpić swojego zniedołężniałego psa. Tylko Henio Lermaszewski radzi sobie doskonale, robiąc różnego rodzaju interesy.

"Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opadła żelazna kurtyna w poprzek kontynentu" - mówił
Winston Churchill w przemówieniu w 1946 roku. To był początek zimnej wojny.
Berlin Zachodni, enklawa wolności na terytorium NRD, był solą w oku reżimu od zakończenia II wojny do upadku
komunizmu. Kiedy runął mur, odłamek przywieziono do Westminster College w USA, upamiętniając przemówienie
Winstona Churchilla o żelaznej kurtynie.
O mieście zimnej wojny mówią m.in. dr Łukasz Kamiński - były prezes IPN i dr hab. Tytus Jaskułowski - politolog.
Wyjątkowe zimnowojenne ujęcia dokumentalne.

Cykl o pięciu Polkach: Halinie Szwarc, Władysławie Macieszynie, Helenie Marusarzównie, Wandzie Gertz,
Halinie Szymańskiej, których młodość i dojrzewanie przypadły na czasy wojenne. To pięć filmowych opowieści
o poświęceniu, walce, determinacji i bezinteresownym oddaniu dla Ojczyzny.
To historie bohaterek z dalszych rzędów, o których nie wspominają szkolne podręczniki, a które zasługują
na przybliżenie ich dokonań.
Helena Marusarzówna (1918 - 1941) w okresie przedwojennym wielokrotna mistrzyni Polski w narciarstwie alpejskim,
w czasie wojny kurierka tatrzańska, aktywna uczestniczka konspiracji. Zamordowana przez gestapo po brutalnym
śledztwie, pomimo tortur nikogo nie wydała.

Karol Jaroszyński był jednym z najbogatszych Polaków w historii, geniuszem ówczesnego biznesu i bankowości.
Po odziedziczeniu, na początku XX wieku, majątku po ojcu, traci niemal wszystkie pieniądze w kasynie w Monte Carlo.
Ale w końcu rozbija bank i wygrywa ogromną fortunę. Zaczyna inwestować w przemysł i w krótkim czasie staje się
finansowym potentatem.
Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku, mając poparcie kół rządowych, zaczął organizować w Rosji przemysł wojenny
i uzyskał na ten cel kredyt w Banku Państwa do 400 milionów rubli. W 1917 roku stał na czele wielkiego koncernu,
w skład którego wchodziły kopalnie, huty, fabryki, banki, cukrownie, towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa kolejowe,
lasy, a nawet towarzystwa łowieckie i duże hotele. Wszystko stracił po dojściu do władzy bolszewików. Doradca cara
Mikołaja II i Józefa Piłsudskiego. Urodzony i wychowany w Rosji nigdy nie przestał być polskim patriotą. Współzałożyciel
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego, największym
odznaczeniem papieskim, nadawanym osobom świeckim za szczególne zasługi dla Kościoła.

Odc. 6
Lato 1941 roku. Niemcy przygotowują się do "Operacji Barbarossa" - inwazji na ZSRR. Jeżeli zniszczą potęgę radziecką,
Hitler uzyska dominację w Europie. Jak zaczęła się przemiana Adolfa Hitlera w nazistowskiego przywódcę, człowieka
odpowiedzialnego za najbardziej wyniszczający konflikt w historii świata? Cofamy się do roku 1923, gdy przebywał
w więzieniu. Wtedy napisał swój manifest "Mein Kampf" i rozmyślał o tym, jak przekonać cały kraj do swoich zbrodniczych
planów. Pewny tego, że jest zbawcą i wybrańcem narodu.

W pierwszym okresie po przejęciu władzy każda nowa ekipa komunistyczna (w 1945, 1956, 1970 roku) czyniła wiele wysiłków, by stworzyć propagandowe wrażenie, że odradza się wolna, sprawiedliwa i demokratyczna Polska, a wolności religijne będą respektowane. Jednak każda ekipa po umocnieniu się rozpoczynała wojnę z Kościołem, dążąc do jego marginalizacji jeśli nie unicestwienia. Kościół w Polsce przez dziesiątki lat był właściwie jedyną strukturą, funkcjonującą oficjalnie, która nie poddała się komunizmowi. Tym między innymi Polska różniła się od innych tzw. demoludów, gdzie kościoły zostały praktycznie spacyfikowane lub sprowadzone do działalności w podziemiu. W 1978 roku kardynał Karol Wojtyła został wybrany papieżem i przyjął imię
Jana Pawła II. Jego pierwsza pielgrzymka do kraju (1979 rok) i następne miała ogromny wpływ na przemiany w Polsce. Stan wojenny to okres, w którym Kościół, tak jak zawsze, stanął po stronie społeczeństwa. Wydaje się, że bez tego wsparcia przemiany byłyby niemożliwe.

W 1966 roku Telewizja Polska nadała cykl widowisk telewizyjnych pod tytułem "Stawka większa niż życie". Ich olbrzymie powodzenie skłoniło autorów do przeniesienia na mały ekran bohaterskich przygód wojennych oficera polskiego wywiadu, działającego pod kryptonimem J - 23 i występującego jako oficer faszystowskiej Abwehry. Pomysł okazał się strzałem w dziesiątkę. Serial stał się ponadczasowy, kolejne pokolenia wychowywały się na "Stawce większej niż życie", która do dziś budzi nie słabnące emocje i zainteresowanie.
Akcja serialu zaczyna się w roku 1941. Młody Polak Stanisław Kolicki rozpoczyna współpracę z wywiadem radzieckim. Przedostaje się na stronę sojusznika i przekazuje informacje o koncentracji niemieckich wojsk wzdłuż granicy. W tym samym czasie wywiad radziecki aresztuje oficera niemieckiego Hansa Klossa, do którego Kolicki jest łudząco podobny. Rosjanie postanawiają wykorzystać to podobieństwo do celów wywiadowczych. Kolicki jako Hans Kloss dokonuje brawurowej ucieczki na stronę niemiecką. Zajmuje miejsce oficera w wojsku. Jako agent J - 23 zaczyna tajną misję w niemieckiej armii. Sturmfhrer Staedtke i sturmbannfhrer Lothar podejrzewają jednak mistyfikację. Kolicki zostaje zdemaskowany. Udaje mu się jednak zbiec i upozorować własną śmierć. Wkrótce znowu przenika do sił niemieckich, tym razem już jako "prawdziwy" Kloss.

Kraków żyje tą sprawą na długo przed ujęciem niebezpiecznego przestępcy. Panuje powszechna psychoza. Podsycają ją gazety i jak to najczęściej bywa
plotki, urastające do rozmiarów opowieści o krwiożerczym i tajemniczym zabójcy. Ówczesna rodzima kryminalistyka nie zna seryjnych zabójców. Nie wytworzono jeszcze mechanizmów, które pozwalałyby na stworzenie znanego z dzisiejszych realiów portretu psychologicznego sprawcy. Śledztwo
prowadzą początkowo funkcjonariusze krakowskiej milicji. Dopiero gdy do sprawy włączyli się śledczy z Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej,
ustalono wiele nowych okoliczności, które obciążają Mazurkiewicza i pozwalają postawić go przed sądem. Okazuje się, że swój proceder zaczął jeszcze podczas wojny. Jako drobny handlarz, najczęściej zaprzyjaźniał się z niczego nie świadomymi kontrahentami, zwabiał ich w wymyślone przez siebie
pułapki i bezlitośnie wykorzystywał, pozbawiając oszczędności, biżuterii oraz życia. Mazurkiewicz jest prototypem niebezpiecznego seryjnego zabójcy
i jednocześnie czarującego, inteligentnego, podobającego się kobietom psychopaty. Jego krakowski proces zakończony uznaniem winy i wyrokiem
śmierci był wydarzeniem medialnym, porównywanym do powojennych procesów zbrodniarzy hitlerowskich. Karę śmierci na Mazurkiewiczu wykonano
w krakowskim więzieniu przy ulicy Montelupich.

Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju.

Czerwona Orkiestra to komunistyczna organizacja szpiegowska, która aktywnie zaczęła działać na terenach
okupowanych przez Niemców, krótko po ataku Hitlera na Rosję. Twórcą Czerwonej Orkiestry był polski Żyd
z Nowego Targu, Leopold Trepper. Siatka, którą Trepper budował od 1938 roku, była najlepiej działającą
organizacją szpiegowską drugiej wojny światowej i ogromnym problemem niemieckiej Abwehry.

Druga część audycji dotyczącej działań niemieckiej floty podwodnej w czasie I wojny światowej. Dowiadujemy sie,
jakie wnioski Niemcy wyciągnęły z przegranej i jaką miały koncepcję działań morskich wobec Wielkiej Brytanii
w nowej wojnie. Zwycięstwo niemieckich okrętów podwodnych tzw. u - bootów oznaczałoby przerwanie linii
żeglugowych do Wielkiej Brytanii, która pozbawiona surowców, paliwa i broni z USA i kolonii musiałaby skapitulować.
U - booty mogły zmienić losy II wojny światowej. W audycji przedstawiono wnętrze niemieckiego okrętu podwodnego
(ekspozycja w Deutscheus Museum w Monachium) oraz materiały archiwalne z czasów II wojny światowej.