Nieposłuszeństwo

W 1939 r. portugalski dyplomata Aristides de Sousa Mendes został mianowany konsulem w Bordeaux. W 1940 roku wydał
tysiące wiz wjazdowych do Portugalii. W ten sposób umożliwił prawie 30.000 osób, w tym 10.000 Żydów, ucieczkę z rąk
nazistów.
10 maja 1940 roku Niemcy zaatakowały Holandię, Belgię, Luksemburg i Francję. Wojska niemieckie wkroczyły do Francji
przez Las Ardeński i posuwały się na południe kraju. Wielu Żydów, z których część uciekła tu w latach 30. przed
prześladowaniami w Niemczech, ewakuowało się teraz na południe. Większość z nich chciała przedostać się do Hiszpanii,
a następnie do Portugalii, by stamtąd popłynąć do Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych lub Ameryki Południowej.
Uciekinierzy musieli jednak mieć portugalską wizę. Niestety. Dokładnie w tym samym dniu, gdy Niemcy uderzyli na kraje
Europy Zachodniej, rząd portugalski wydał pracownikom konsulatów francuskich tzw. zarządzenie 14. , czyli instrukcję
zakazującą wydawania wiz innym nacjom. Wielu uchodźców utknęło w Bordeaux, francuskim mieście przy granicy
z Hiszpanią. Dziesiątki tysięcy ludzi znalazło się śmiertelnym potrzasku.
Jednak zanim hitlerowcy dotarli do Bordeaux, Aristides wraz z dwoma starszymi synami, wydał tysiące wiz. Dzięki temu,
że konsul odważył się złamać przepisy, uchodźcy posiadający portugalską wizę mogli przejechać przez Hiszpanię
i dostać się do Portugalii. Aristides de Sousa Mendes, wydając blisko 30 tysięcy wiz, uratował tyleż ludzi przed okrutną
śmiercią w hitlerowskich krematoriach. Zapłacił za to jednak straszną cenę: otrzymał dożywotni zakaz pełnienia funkcji
publicznych. Zdegradowany za odruch człowieczeństwa, dożywał swoich dni w skrajnej nędzy, paląc w kominie meble,
aby ogrzać się w mroźne dnie.
Aristides został pochowany w skromnym habicie, ofiarowanym przez franciszkanów ze szpitala, w którym zmarł. Zemsta
Salazara była nader skuteczna. Najmłodsza córka, Marie - Rose, dowiedziała się o uczynku ojca po latach, gdy zza kurtyny milczenia zaczęły się odzywać głosy; najpierw rodziny, następnie tych, którzy zostali uratowani przed nazistowską opresją.
W 1966 roku Instytut Yad Vaszem uhonorował go tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W 1974 po upadku dyktatury, portugalski rząd rozpoczął jego rehabilitację.